SYMBOL ORŁA PAŃSTWOWEGO

NA EMBLEMATACH Z CZAPEK KAPITANÓW I OFICERÓW POLSKIEJ MARYNARKI HANDLOWEJ

Orzeł – symbol państwa i narodu polskiego jako godło dynastii państwowej pojawił się w XIII wieku. Wizerunek orła umieszczany jest na nakryciach głowy, guzikach, orderach, odznakach, banderze, monetach. Orzeł polski to znak nierozerwalnie związany z Polską od królestwa Piastów przez triumfy Korony Jagiellonów, dobę królów elekcyjnych, przez tragiczny 123-letni okres zaborów, odzyskanie niepodległości, dramat wojny aż po wyzwolenie.

W ciągu pierwszych kilku lat po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku statki Polskiej Marynarki Handlowej podnosiły biało-czerwoną banderę. W latach 20 ubiegłego wieku istniało wiele polskich firm armatorskich posiadających czasem tylko jeden statek.
W 1926 roku utworzono przedsiębiorstwo armatorskie „Żegluga Polska” które zapewniło rozwój polskiej floty handlowej.  W 1939 roku flota polska liczyła 43 jednostki w tym 38 pełnomorskich statków handlowych o łącznym tonażu 143 619 BRT.

W okresie międzywojennym umundurowanie marynarki handlowej określone było rozporządzeniem z roku 1922, w myśl którego nie było przewidziane noszenie orła państwowego na czapkach.  Na czapkach oficerów i starszych podoficerów umieszczone były emblematy marynarki handlowej, na czapkach szeregowych marynarzy wyłącznie wstążki
z nazwą statku. Rozporządzenie to nie dotyczyło załóg statków należących do armatorów prywatnych, natomiast oficerowie nosili na czapkach emblematy z godłami armatorów.

W pierwszych miesiącach wojny prawie 50 % personelu marynarskiego floty handlowej wskutek różnych przyczyn i okoliczności przeszło ze służby we flocie  handlowej do czynnej służby na okręty Polskiej Marynarki Wojennej lub oddziałów wojsk lądowych. PMH zeszła na drugi plan, dominowała wizja czynnego udziału w formacjach zbrojnych. Wyraźna zmiana nastąpiła dopiero w 1940 roku podczas ewakuacji oddziałów polskich
i sojuszniczych z wybrzeży Francji. Wzrosła ranga floty handlowej, zaczęto myśleć
o utrzymaniu polskiego stanu posiadania na morzu, o utrzymaniu biało-czerwonej bandery na polskich statkach dla odradzającej się Ojczyzny. Kształcono nowe kadry oficerów PMH
w brytyjskiej szkole w Southampton od połowy 1940 roku, w 1943 roku w ośrodku polskim w Londynie, w Landywood od 1945 roku.  

Pod koniec 1940 roku związki zawodowe PMH zaczęły zgłaszać protesty do równoprawnego traktowania marynarzy i oficerów PMH z tymi, którzy pełnili służbę wojskową, zwłaszcza że praca na statkach handlowych w okresie wojny była bardzo niebezpieczna. Zarządzenia z 1940 i rozkazy z 1941 roku ogłoszone przez gen. Sikorskiego  były zasadniczymi aktami prawnymi normującymi stosunek osób zatrudnionych na statkach PMH. W połowie 1941 roku z inicjatywy oficerów PMH wszczęto prace nad ujednoliceniem oznak czapkowych. Pierwotny projekt nie został zaakceptowany przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Nowy wzór oznaki PMH po usunięciu znaku koła sterowego został wprowadzony następującym pismem, datowanym na 24 listopada 1941 roku:

Z inicjatywy Związku Kapitanów, Oficerów Pokładowych, Maszynowych i Radiotelegrafistów Polskiej Marynarki Handlowej, popartej przez Związek Armatorów Polskich, Minister Skarbu, Przemysłu i Handlu zaaprobował nową odznakę na czapkę oficerską Polskiej Floty Handlowej.

Odznaka ta, obowiązująca na czas trwania działań wojennych, zostaje wprowadzona dla podkreślenia polskiej przynależności państwowej statków wchodzących w skład naszej floty handlowej bez różnicy towarzystw do których należą.

Składa się ona z orła państwowego na tarczy herbowej w polu czerwonym,; tarcza ta jest nałożona na srebrną kotwicę morską; wszystko jest objęte wieńcem złotych liści laurowych.

Pierwszą partię oznak w liczbie 500 sztuk wykonać miała firma Austin Reed na zlecenie finansowane przez Ministerstwo, oficerowie oznaki nabywać mogli w cenie ok.1 funta.

Używane były i znane są dwa typy emblematów: z herbem haftowanym i herbem w postaci emaliowanej tarczy. / zdjęcie nr 1  i 2 /

Po wojnie do Polski powróciło 30 statków przedsiębiorstw GAL ( Gdynia – Ameryka Linie Żeglugowe S.A.) Żeglugi Polskiej i przedsiębiorstwa „Polbryt”. Z ogólnego potencjału kadrowego PMH w Wielkiej Brytanii który liczył ponad 1500 oficerów i marynarzy do kraju powróciła połowa argumentując swą decyzję względami politycznymi.

W 1951 roku trzy w/w przedsiębiorstwa państwowe przekształcono w firmy państwowe: Polskie Linie Oceaniczne i Polską Żeglugę Morską przyjmując jako znak armatorski Trójząb Neptuna.

Wracając do tematu artykułu po wojnie przyjęto wojenny projekt emblematu PMH usuwając jedynie koronę z głowy orła. Wprowadzony został Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 marca 1958 roku. / zdjęcie nr  4 i 5/
 

Zdj.5. Emblemat PMH z lat 60.

Wzór orła bez korony funkcjonował do lat 90, orzeł w koronie został zatwierdzony w ustawie w 1993 roku.

Ostatnie wzory emblematu  zostały wprowadzone Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury
z dnia 31 stycznia 2003 roku. Rozporządzenie odnosi się do Żeglugi Śródlądowej ale emblematy noszone są także przez kadrę oficerską PMH i urzędników morskich lub portowych /zdjęcie nr 6, 7, i 8 /.

Zdj.6. Emblemat oficerski obowiązujący obecnie
Wykonano w Pracowni Haftu Mundurowego w Gdyni wykonawca Golis Edward.

Emblematy haftowane są ręcznie bajorkiem. Jest to haft metalowymi cienkimi sprężynkami nawlekanymi na nitkę i tym haftuje się wzór – szablon. Należy to robić bardzo dokładnie inaczej sprężynki wyginają się lub rozciągają.

Na zdjęciach przedstawionych jest kilka wzorów emblematów z końca lat 50
do czasów obecnych noszonych przez oficerów PMH oraz Służby Administracji Morskiej
(min. Pilotów Portowych). Emblemat nie przechodził przez lata zbytnich modyfikacji, wieniec laurowy, kotwica i godło pozostawały bez zmian – oprócz korony na głowie orła i ogólnego wyglądu haftu co było związane z umiejętnościami  manualnymi hafciarzy.

Niniejszym artykułem chciałem przybliżyć symbol Polski Morskiej, symbol przynależności państwowej, który od lat 40 ubiegłego wieku zdobi czapki kadry morskiej Polskiej Marynarki Handlowej.

Do opracowania artykułu wykorzystano informacje z książki p. T. Zawistowskiego „Polskie orły do czapek w latach 1939 – 1945”

W krótkim opisie emblematu PMH zapewne nie uniknąłem nieścisłości spowodowanych brakiem materiałów źródłowych. Proszę zatem o kontakt z osobami chcącymi podzielić się informacjami na temat orła PMH, informacje te zostaną wykorzystane w innych opracowaniach. Proszę pisać na adres:     matomi3@wp.pl

Tomasz Gliński    Oficer PŻM

Copyright © 2009 by Magpaw  (Chief Engineer). All rights reserved.